กรมสุขภาพจิต ขยายโครงการดูแลพัฒนาการเด็กปฐมวัยที่อยู่บนพื้นที่สูง ทุรกันดาร 10 จังหวัด เพื่อสร้างคุณภาพเด็กไทยมีไอคิวและอีคิวอยู่ในเกณฑ์สากลเท่าเด็กพื้นที่ปกติ หลังพบมีพัฒนาการล่าช้ามากกว่าเด็กพื้นที่ปกติร้อยละ 25 และมีระดับไอคิวต่ำกว่าเกณฑ์เฉลี่ยเด็กทั้งประเทศมากกว่าร้อยละ 20 ปัญหาหลักเกิดจากการขาดทักษะการเลี้ยงดูและส่งเสริมพัฒนาการ โดยจะใช้กลยุทธ์ “3 ปรับ 3 เพิ่ม” กระตุ้นสร้างการมีส่วนร่วมครอบครัวและชุมชน

ทั้งนี้ เมื่อวันที่ 28 พฤศจิกายน 2560 นาวาอากาศตรีนายแพทย์บุญเรือง ไตรเรืองวรวัฒน์ อธิบดีกรมสุขภาพจิต นำทีมผู้บริหารหน่วยงานในสังกัดกรมสุขภาพจิตทั้งส่วนกลางและภูมิภาค เยี่ยมชมการดำเนินงานจัดบริการประชาชนในพื้นที่ทุรกันดาร ห่างไกลของสุขศาลาพระราชทานโรงเรียนตำรวจตระเวนชายแดน (ตชด.) ชมรมอนุรักษ์พุทธศิลป์ไทยอนุสรณ์บ้านแสนคำลือ บ้านแอโก๋-แสนคำลือ ต.ถ้ำลอด อ.ปางมะผ้า จ.แม่ฮ่องสอน

ซึ่งเป็น 1 ในพื้นที่นำร่องโครงการส่งเสริมพัฒนาการเด็กไทยในพื้นที่สูง ห่างไกล  ให้มีสุขภาพดีทั้งกายและใจ มีความฉลาดทางสติปัญญาและอารมณ์ เตรียมพร้อมรองรับการพัฒนาประเทศไทยก้าวสู่ยุค 4.0

อธิบดีกรมสุขภาพจิตกล่าวว่า เรื่องพัฒนาการของเด็กปฐมวัยอายุต่ำกว่า 5 ขวบนั้น มีความสำคัญมาก ถือเป็นสัญญาณที่บ่งบอกถึงคุณภาพของสมองเด็ก โดยเฉพาะระดับไอคิวและอีคิวที่ส่งผลไปจนถึงตลอดชีวิต  

ในปีงบประมาณ 2560 กรมสุขภาพจิตได้จัดโครงการส่งเสริมพัฒนาการเด็กไทยในพื้นที่สูง ห่างไกล เพื่อสนองพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เพื่อให้เด็กมีสุขภาพดีทั้งกายและใจ มีสติปัญญาและอารมณ์อยู่ในเกณฑ์สากลเท่ากับเด็กพื้นที่ปกติ โดยดำเนินการในสุขศาลาพระราชทานโรงเรียน ตชด. ซึ่งให้บริการส่งเสริมสุขภาพ ป้องกันโรค รักษาพยาบาลขั้นต้นแก่ประชาชนในถิ่นทุรกันดาร

เริ่มในพื้นที่ภาคเหนือตอนบนจำนวน 5 แห่ง คือ ที่บ้านแสนคำลือ บ้านแอโก๋-แสนคำลือ ตำบลถ้ำลอด อ.ปางมะผ้า จ.แม่ฮ่องสอน, บ้านห้วยกุ๊ก ต.ปอ.อ.เวียงแก่น จ.เชียงราย, บ้านผาแดง ต.สบโขง อ.อมก๋อย จ.เชียงใหม่, บ้านพะคะเซ ต.แม่ตื่น อ.อมก๋อย จ.เชียงใหม่ และ บ้านปอหมื้อ ต.แม่คง อ.แม่สะเรียง จ.แม่ฮ่องสอน โดยมอบให้สถาบันพัฒนาการเด็กราชนครินทร์ จ.เชียงใหม่ ดำเนินการ

นต.นพ.บุญเรืองกล่าวต่อว่า ผลการดำเนินการทั้ง 5 แห่ง พบว่าเด็กมีพัฒนาการล่าช้ามากกว่าเด็กพื้นที่ปกติประมาณร้อยละ 25 ระดับสติปัญญาเฉลี่ยต่ำกว่าค่าเฉลี่ยประเทศมากกว่าร้อยละ 20 สาเหตุที่เด็กมีพัฒนาการล่าช้าเกิดมาจากการขาดทักษะการเลี้ยงดู วัฒนธรรมบางชนเผ่าจะให้พี่ช่วยเลี้ยงน้อง เนื่องจากพ่อแม่ต้องทำงานในไร่  บางชนเผ่าให้ปู่ย่าตายายช่วยเลี้ยงและเลี้ยงแบบตามใจ บางชนเผ่าที่เริ่มมีไฟฟ้าใช้ ก็เริ่มให้ลูกใช้โทรศัพท์มือถือ และเริ่มมีปัญหาเด็กติดโทรศัพท์ ส่งผลให้เด็กไม่ถูกกระตุ้นพัฒนาการอย่างเหมาะสม ปฏิสัมพันธ์ระหว่างพ่อแม่กับเด็กรวมทั้งความอบอุ่นผูกพันระหว่างกันลดลง ซึ่งเป็นเรื่องที่ต้องเร่งส่งเสริมแก้ไขอย่างต่อเนื่อง 

ดังนั้น ในปี 2561 นี้จึงได้ขยายโครงการนี้ให้ครอบคลุมสุขศาลาพระราชทานฯที่มีทั้งหมด 20 แห่งทั่วประเทศ ใน 10 จังหวัด ได้แก่ เชียงใหม่ เชียงราย ตาก แม่ฮ่องสอน น่าน กาญจนบุรี เพชรบุรี ประจวบคีรีขันธ์ ยะลา และนราธิวาส โดยจะพัฒนาคุณภาพงานพัฒนาการเด็กในสุขศาลาพระราชทานตามเกณฑ์การรับรองคุณภาพสุขศาลาพระราชทาน

“พัฒนาศักยภาพบุคลากร ทั้งเจ้าหน้าที่สุขศาลา ผู้ดูแลเด็กในศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก อสม. เจ้าหน้าที่โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล โรงพยาบาลชุมชน เพื่อร่วมกันขับเคลื่อนงานทุกสุขศาลา และติดตามประเมินผล ทั้งสติปัญญาและความฉลาดทางอารมณ์ของนักเรียนประถมศึกษาตอนต้นด้วย” อธิบดีกรมสุขภาพจิตกล่าว

ด้านแพทย์หญิงดุษฎี จึงศิรกุลวิทย์ ผู้อำนวยการสถาบันพัฒนาการเด็กราชนครินทร์ จ.เชียงใหม่ กล่าวว่า ในการส่งเสริมพัฒนาการเด็กที่สุขศาลาพระราชทานฯทั้ง 5 แห่ง ได้ใช้กระบวนกลุ่มเข้ามาช่วยทั้งกลุ่มพ่อแม่ ผู้ปกครอง และกลุ่มเด็กทั้งหมดในหมู่บ้าน ซึ่งเด็กจะเข้าใจภาษาชนเผ่าได้ดี โดยได้ปรับใช้เครื่องมือส่งเสริมพัฒนาการเด็กที่ใช้กับเด็กพื้นราบ และเพิ่มกลยุทธ์เสริม 3 ปรับ 3 เพิ่ม เพื่อให้เด็กได้รับโอกาสการพัฒนามากที่สุด  

โดย 3 ปรับ คือ ปรับจากการฝึก/ออกคำสั่งให้เด็กทำ เป็นการ “เล่น” กับเด็ก, ปรับจากการฝึกเด็กมาเป็น “ฝึกพ่อแม่” และปรับจากการฝึกรายบุคคล เป็นการทำ “กลุ่มครอบครัว” ช่วยให้ดูแลเด็กได้เพิ่มขึ้น 

ส่วน 3 เพิ่ม คือเพิ่มการสร้าง “ความฉลาดทางอารมณ์และความผูกพันในครอบครัว”, เพิ่มการสร้าง “วินัยเชิงบวก” และเพิ่มการสร้าง “ทักษะและทัศนคติของผู้ปกครอง” ในการเลี้ยงลูก โดยไม่ตามใจทำแทนลูกทุกอย่าง หรือการโอ๋เอาใจลูก เนื่องจากจะทำให้เด็กขาดการกระตุ้นพัฒนาการ

“โดยหลังจากใช้กลยุทธ์ดังกล่าวกระตุ้นพัฒนาการเด็กปฐมวัยร่วมกับครอบครัว 145 ครอบครัว พบว่าได้ผลดีมาก เด็กมีพัฒนาการดีขึ้นกว่าเดิมสูงถึงร้อยละ 80”

ผอ.สถาบันพัฒนาการเด็กราชนครินทร์ จ.เชียงใหม่ กล่าวต่อว่า สำหรับที่บ้านแอโก๋ แสนคำลือ ต.ถ้ำลอด อ.ปางมะผ้า จ.แม่ฮ่องสอน มีประชากรทั้งหมด 660 คน มีเด็กอายุต่ำกว่า 5 ขวบ จำนวน 25 คน พบว่ามีพัฒนาการสมวัยร้อยละ 74 มีพัฒนาการล่าช้า อยู่ระหว่างการกระตุ้นด้วยเครื่องมือที่โรงพยาบาลชุมชน 5 คน

“ซึ่งหลังจากที่กรมสุขภาพจิตจัดโครงการส่งเสริมพัฒนาการลงที่หมู่บ้าน พบว่าชาวบ้านและผ้นำชุมชนมีการตื่นตัวและให้ความร่วมมืออย่างดี เนื่องจากทุกคนต้องการให้เด็กมีคุณภาพ เรียนหนังสือเก่ง โดยในปี 2561 อ.ปางมะผ้าได้นำรูปแบบตามกลยุทธ์ 3 เพิ่ม 3 ปรับ ไปขยายผลใช้ที่ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กทุกตำบลด้วย”