การเรียนรู้ตามธรรมชาติที่ก่อให้เกิดทักษะและการพัฒนา คือ การเรียนรู้จากประสบการณ์ (Experience) ซึ่งมีความเชื่อมโยงเกี่ยวข้องและส่งผลกระทบไม่มากก็น้อยแก่ตนเอง แต่กระนั้นหากย้อนมองประสบการณ์การเรียนรู้ในระบบการศึกษาไทย เสียงหนึ่งที่อื้ออึงมาโดยตลอด คือ “เราจะเรียนเรื่องนี้ไปทำไม?”

คุณเคยลองนึกเล่นๆ ไหมว่า คำถามนี้เกิดขึ้นเพราะอะไร เป็นเพราะ “เนื้อหาการเรียนรู้ไม่เกิดประโยชน์ต่อการใช้ชีวิตหรือเปล่า?”

จากโจทย์ดังกล่าวที่เป็นปัญหาร่วมของการศึกษาไทย “โครงการก่อการครู” โดยโครงการผู้นำแห่งอนาคต คณะวิทยาการเรียนรู้และศึกษาศาสตร์ (LSEd) มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (มธ.) ภายใต้การสนับสนุนของ สสส. ซึ่งเป็นการรวมตัวกันของนักขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลง ครู อาจารย์ กระบวนกร ผู้ประกอบการทางสังคมจากหลากสาขาและองค์กร

จึงหยิบยกประเด็นนี้ขึ้นมาเป็นหนึ่งในประเด็นการเรียนรู้หลักในโครงการ โมดูลที่ 3 ปีที่ 1 “เวทีพัฒนาและออกแบบกระบวนการเรียนรู้” ที่พึ่งเกิดขึ้นเมื่อเร็วๆ นี้ เพื่อชวนเพื่อนครู กระบวนกร และทีมงานกว่า 100 ชีวิต มาคิดนอกกรอบ ผลักดันการเรียนรู้อย่างแท้จริงกลับสู่ห้องเรียน

ทั้งนี้ ดร.สิทธิชัย วิชัยดิษฐ อาจารย์คณะวิทยาการเรียนรู้และศึกษาศาสตร์ มธ. หนึ่งในกระบวนกรของโครงการฯ ได้อธิบายว่า การเรียนรู้อย่างแท้จริง (Authentic Learning) มีการใช้ในหลายบริบทและมีการนิยามการใช้เอาไว้หลายแนวทาง

ทีมกระบวนกรจึงดึงเอาหัวใจสำคัญมาใช้แบบไม่ซับซ้อน เพื่อให้ครูสะดวกต่อการนำไปประยุกต์ใช้ เป็นการจัดการเรียนรู้ให้สัมพันธ์กับชีวิตจริงของผู้เรียน เพื่อให้การเรียนรู้นั้นมีความหมาย

องค์ประกอบสำคัญมี 3 เรื่อง คือ 1) การออกแบบกระบวนการให้เชื่อมโยงกับประสบการณ์จริงของผู้เรียนและทักษะที่ต้องการจะสอน 2) มีโจทย์คำถามที่เป็นปลายเปิด เพื่อให้ผู้เรียนมีส่วนร่วมในการเรียนรู้จากประเด็นที่ตั้งไว้และสามารถนำไปปรับใช้ได้ และ 3) ผู้เรียนได้ทำงานร่วมกัน (Collaboration) เพราะเป็นทักษะสำคัญของชีวิต”

ดร.สิทธิชัยอธิบายว่า สาเหตุที่โครงการฯดึงประเด็นนี้ขึ้นมา เพราะเรื่องนี้เป็นช่องโหว่ที่เกิดขึ้นในการศึกษาไทย หลายคนเคยมีประสบการณ์ว่า การเรียนตามหลักสูตร ไม่รู้ว่าต้องเรียนไปเพื่ออะไร

“ผมเชื่อว่า ลึกๆ แล้ว การสอนตามเนื้อหาในหลักสูตรก็ทำให้ครูถามตัวเองว่า แท้จริงแล้วเด็กควรเรียนเรื่องนี้หรือเปล่า เขาจะได้ประโยชน์อะไร ดังนั้น การนำ การเรียนรู้อย่างแท้จริง (Authentic Learning) เข้าสู่ห้องเรียน จะช่วยแก้ปัญหาที่เกิดขึ้นได้ และสามารถตอบโจทย์ตัวชี้วัดคุณภาพการเรียนในหลักสูตรที่เด็กควรได้รับอย่างแน่นอน”

ในเวทีก่อการครูครั้งนี้ ทีมกระบวนกรได้ชวนกันทำกิจกรรมนอกกรอบ โดยนำเอาหนึ่งในทักษะและเนื้อหาที่เป็นตัวชี้วัดในหลักสูตร มาชวนครูผู้ก่อการทลายกรอบการเรียนรู้แบบเดิมๆ เช่นกัน

โดยนำตัวชี้วัดเรื่อง ‘ทักษะการจัดจำแนก’ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาสิ่งมีชีวิตในวิชาชีววิทยา มาจัดกระบวนการเรียนรู้ผ่านการนำการ์ดผักนานาชนิดที่รู้จักกันทั่วไปบนแผงตลาด มาให้ครูเรียนรู้ผ่านกิจกรรมว่า จะจัดจำแนกแบบไหนด้วยเหตุผลอะไร

ทั้งจากการจินตนาการถึงมุมมองของแม่ค้า และจากประสบการณ์ของตนเอง ก่อนจะให้พลิกหลังการ์ดอ่านข้อมูลทางวิทยาศาสตร์ แล้วจัดใหม่ตามหลักอนุกรมวิธาน (Taxonomy) หลังจากได้สัมผัสประสบการณ์จะพบว่า การจัดจำแนกมีหลักการ คือ การนำเอาเป้าหมายของการจำแนกมาเป็นตัวตั้งในการคัดแยกสิ่งต่างๆ เพื่อสะดวกต่อการศึกษาเพิ่มเติมหรือนำไปใช้ประโยชน์

ซึ่งหากเข้าใจหลักการนี้แล้วจะสามารถศึกษาเรื่องอนุกรมวิธานด้วยความเข้าใจมากขึ้น ส่งผลต่อไปถึงความสนุกในการศึกษาต่อยอดการเรียนรู้ที่เชื่อมโยงกับการนำไปใช้ประโยชน์ได้จริงต่อไป

นอกจากตัวอย่างกิจกรรมข้างต้นแล้ว ทีมกระบวนกรยังได้คิดค้น “แผนผังการออกแบบกิจกรรม (Activity Design Canvas)” เพื่อช่วยในการออกแบบ “การเรียนรู้อย่างแท้จริง (Authentic Learning)” โดยเห็นถึงความสัมพันธ์ขององค์ประกอบ 6 ส่วน ได้แก่ 1) คำสำคัญในการเรียน 2) การระบุปัญหา 3) กระบวนการจัดการเรียนรู้ 4) ประสบการณ์ผู้เรียน 5) การวัดประเมินผล และ 6) ผลการเรียนรู้

แผนผังนี้จะช่วยครูในการออกแบบและทบทวนความเชื่อมโยงของแผนทั้งหมดว่า มีความสอดคล้องพร้อมแก่การจัดกระบวนการเรียนรู้หรือไม่ ผ่านการทดสอบใช้งานมาแล้ว โดยครูกว่า 80 คน ได้รับกระแสตอบรับดีมากในเรื่องการใช้งานง่าย และช่วยอุดช่องโหว่ในการคิดกระบวนการสอนได้เป็นอย่างดี

ครูณัฐพงศ์ อนุสนธิ์ หนึ่งในครูผู้ร่วมก่อการ ได้สะท้อนถึงประสบการณ์การเรียนรู้และการออกแบบกระบวนการว่า “การได้เรียนรู้อย่างแท้จริงทำให้เราสังเกตว่า จริง ๆ แล้วการเรียนรู้เกิดจากสิ่งรอบตัว ถ้าเรามองนอกกรอบคิดจากสิ่งแวดล้อม เราจะสามารถนำประสบการณ์ที่มีไปต่อยอดสร้างประสบการณ์และองค์ความรู้ใหม่ การเรียนรู้แบบนี้จะทำให้ครูและนักเรียนได้เรียนรู้ร่วมกัน สร้างการเรียนรู้ที่มีความหมายและยั่งยืน”

ทั้งนี้ สำหรับผู้ที่สนใจนำเครื่องมือ “แผนผังการออกแบบกิจกรรม (Activity Design Canvas)” ไปใช้ สามารถศึกษาและดาวน์โหลดแผนผังได้แล้วจาก Facebook โครงการผู้นำแห่งอนาคต และก่อการครู